Są miasta, gdzie przeszłość nie pozostawiła po sobie śladu. Lub takie, w których mieszkańcy nie chcą jej dostrzegać.
I są takie, jak Żary, gdzie historia określiła charakter miejsca tak mocno, że trudno tu żyć i mówić o przyszłości nie spoglądając wstecz. Skomplikowane jest to współistnienie mieszkańców z historią. Narzuca świadomość przemijania i uzmysławia im konieczność zaistnienia w biegu dziejów. Jest w dużym stopniu wymagające, bo nie cierpi zaniedbań i mocno domaga się o swoje prawa. Nie jest jednak niewdzięczne. W zamian za uwagę oferuje poczucie przynależności, magiczną więź, która czyni mieszkańców silniejszymi o świadomość tożsamości i poczucie wspólnego pochodzenia.
Zbliżające się obchody 750-lecia lokacji miasta czynią owe spoglądanie wstecz intensywniejszym. Nadchodząca rocznica uzmysławia, jak długą drogę przebyły Żary od prehistorycznej osady po jedno z największych miast południowej części województwa lubuskiego, stolicę polskich Łużyc. Każe lepiej zrozumieć, jak bardzo historia w przypadku tego miasta współtworzy teraźniejszość.
Każdy okres w historii miał dla miasta określone znaczenie. Istnieją jednak w jego przeszłości momenty szczególnie ważne, kiedy codzienność żarska wplatała się w wielkie europejskie wydarzenia oraz etapy intensywnego rozwoju, którego ślady widoczne w zabudowie miejskiej tworzą wyjątkową panoramę współczesnych Żar.
Zanim doszło do lokacji miasta, ziemia żarska miała za sobą już długi etap prehistorii, zaczynający się w schyłkowym okresie paleolitu, okres osadnictwa neolitycznego oraz okres epoki brązu i żelaza, z którego pochodzą najstarsze, potwierdzone archeologicznie ślady osadnictwa na terenie dzisiejszych Żar (1300-1200 p.n.e.). Związane są one z historycznym plemieniem Zara, które według relacji niemieckiego kronikarza Thietmara włączył do państwa piastowskiego Bolesław Chrobry w 1007 r.
W okresie średniowiecza miasto zawdzięczało swój rozwój dwóm czynnikom: korzystnemu położeniu na skrzyżowaniu dróg handlowych i zapobiegliwej gospodarce właścicieli miasta. Jako pierwszych wymienia się rycerski ród Dewinów, który wszedł w posiadanie żarskiego ośrodka ok. 1207 r. Do nich należało nadanie miastu pierwszych cech konstytutywnych, związanych z wyodrębnieniem prawnym i regulacją przestrzenną. Podobnie jak w przypadku wielu innych osad, lokacja na prawie magdeburskim odbywała się na obszarze istniejących już osiedli, Żary wchłonęły trzy osady przedlokacyjne: pogdrodzie, osadę przykościelną i handlową. Pojawiły się wówczas obok charakterystycznej siatki ulic fragmentarycznie dziś zachowane elementy krajobrazu miasta: system murów obronnych wraz z bramami miejskimi „Górną” (zbieg ulic Chrobrego i Cichej) i „Dolną” (wylot ulicy Osadników Wojskowych z placu Łużyckiego)
